βάζω

(I)

και βάνω (Μ βάζω)

1. τοποθετώ, φορώ

2. τοποθετώ κάτι επάνω σε κάτι άλλο

νεοελλ.

Ι. 1. προσθέτω, συνυπολογίζω

2. (για βαθμό) βαθμολογώ

3. διορίζω, τοποθετώ κάποιον σε κάποια θέση

4. βάζω... να

αναγκάζω ή πείθω κάποιον να κάνει κάτι

5. υποθέτω. II. φρ.

1. «βάζω αφτί» — κρυφακούω, αφουγκράζομαι

2. «βάζω για κάπου» — κατευθύνομαι, πηγαίνω

3. «βάζω για (δήμαρχος, πρόεδρος κ.λπ.)» — θέτω υποψηφιότητα

4. «βάζω γνώση» — λογικεύομαι, σωφρονίζομαι

5. «βάζω ένα χέρι» — βοηθώ

6. «βάζω κακό στον νου μου» — υποπτεύομαι κάτι κακό, πονηρεύομαι

7. «βάζω κατά μέρος»

α) παραμερίζω

β) αποταμιεύω

8. «βάζω κάτω κάποιον» — νικώ, επιβάλλομαι

9. «το βάζω κάτω» — παραδίνομαι, νικιέμαι, ενδίδω

10. «(το) βάζω κάτω» — σκέφτομαι προσεκτικά

11. «βάζω λόγια» — συκοφαντώ, προξενώ σκάνδαλα

12. «βάζω λυτούς και δεμένους» — χρησιμοποιώ όλα τα μέσα για να πετύχω κάτι

13. «βάζω με τον νου μου» — υποπτεύομαι, υποψιάζομαι

14. «βάζω μηδέν» — μηδενίζω

15. «βάζω μπροστά κάποιον» — επιπλήττω, μαλώνω

16. «βάζω μπροστά κάτι» — ξεκινώ

17. «βάζω μυαλό» — λογικεύομαι, σωφρονίζομαι

18. «βάζω νερό στο κρασί μου» — μετριάζω τις αξιώσεις μου, ενδίδω

19. «βάζω όρο» — διατυπώνω ή επιβάλλω όρο

20. «βάζω πείσμα» — προβάλλω πείσμα, επιμένω

21. «βάζω πλώρη» — κατευθύνομαι, επιδιώκω

22. «βάζω πόστα» — επιπλήττω, μαλώνω»

23. «βάζω σε ιδέα» — εμβάλλω σε κάποιον υπόνοια, τον κάνω να προβληματιστεί

24. «βάζω σε ενέργεια» — επιχειρώ, αρχίζω

25. «βάζω σε πειρασμό» — σκανδαλίζω, παρακινώ

26. «βάζω σε τάξη» — τακτοποιώ

27. «βάζω στα αίματα» — παρασύρω, ερεθίζω, διεγείρω, παρακινώ

28. «(το) βάζω στα πόδια» — τρέπομαι σε φυγή

29. «βάζω στεφάνι» — παντρεύομαι

30. «βάζω στη θέση μου κάποιον» — ορίζω ως αντιπρόσωπο

31. «βάζω κάποιον στη θέση του» — ανακαλώ στην τάξη

32. «βάζω στην άκρη» — αποταμιεύω

33. «βάζω στην μπάντα» — αποταμιεύω

34. «βάζω στη σαλαμούρα» — φροντίζω να διατηρηθεί, συντηρώ

35. «βάζω στοίχημα» — στοιχηματίζω

36. «βάζω στον κλήρο» — μοιράζω με κλήρο, κληρώνω

37. «βάζω στον νου μου» — σκέπτομαι, λογαριάζω

38. «βάζω στο πόδι μου» — αναθέτω σε κάποιον να με αντικαταστήσει

39. «βάζω στο χέρι» — εκμεταλλεύομαι, ιδιοποιούμαι

40. «βάζω τα γυαλιά σε κάποιον» — αποδεικνύω ότι είμαι πολύ ανώτερος, υπερέχω

41. «βάζω τα δυνατά μου» — προσπαθώ με όλες μου τις δυνάμεις

42. «βάζω τα δυο πόδια σ' ένα παπούτσι» — κάνω κάποιον να υποταχθεί, να συμμορφωθεί

43. «(του) βάζω τα κέρατα» — απατώ τον ή τη σύζυγό μου

44. «βάζω τη θηλιά (ή το μαχαίρι) στον λαιμό» — πιέζω απελπιστικά, εκβιάζω, στενοχωρώ

45. «βάζω την ουρά στα σκέλια» — υποχωρώ νικημένος ή ντροπιασμένος

46. «βάζω τις φωνές»

α) φωνάζω δυνατά

β) μαλώνω, κατσαδιάζω

47. «βάζω το κεφάλι μου στον τορβά» — ριψοκινδυνεύω

48. «βάζω το κεφάλι μου στο στόμα του λύκου» — ριψοκινδυνεύω

49. «βάζω το νερό στ' αυλάκι» — τακτοποιώ κάποια υπόθεση, τη βάζω στον σωστό δρόμο

50. «βάζω το χέρι μου στη φωτιά» — στοιχηματίζω με τη ζωή μου, είμαι βεβαιότατος. 51. «βάζω το χέρι μου στο Ευαγγέλιο» — βεβαιώνω με όρκο

52. «βάζω φωτιά» — ανάβω φωτιά

53. «βάζω φωτιές» — δημιουργώ προβλήματα

54. «βάζω χέρι»

α) κάνω ερωτικές χειρονομίες και θωπείες

β) αρπάζω, σφετερίζομαι, διασπαθίζω

55. «βάζω φέσι» — δεν πληρώνω οφειλόμενα

56. «βάζω καπέλο σε κάτι» — υπερτιμώ.

[ΕΤΥΜΟΛ. < αρχ. βιβάζω* με αποβολή του -ι- και απλοποίηση των δύο -β- ή με αποβολή της συλλαβής -βι-. Πρβλ. και διαβάζω < διαβιβάζω. (Για τον τ. βαίνω βλ. λ.)].

————————

(II)

(Μ βάζω)

1. κλαίω, θρηνώ

2. (για ζώα) φωνάζω θρηνητικά

νεοελλ.

1. κραυγάζω, φωνάζω

2. γαβγίζω

3. φλυαρώ

4. (για τα δέντρο, την καμπάνα, το νερό κ.λπ.) παράγω ήχο ή βοή.

[ΕΤΥΜΟΛ. < βαβάζω* «βγάζω άναρθρες κραυγές», με συλλαβική ανομοίωση].

————————

(III)

βάζω (ποιητ.) (Α)

λέγω, μιλώ.

[ΕΤΥΜΟΛ. Πιθ. ονοματοποιημένη λέξη (πρβλ. βαβάζω, βαβαί, βάρβαρος κ.ά.), παρ' όλο που η χρήση του ρήματος και των ονοματικών του παραγώγων δεν ευνοούν αυτή την άποψη].